Generał Zdzisław Rozbicki napisał: „Sokołów Podlaski to miasto mojego dzieciństwa i młodości.
Przyjechałem tu na zaproszenie pana Wacława Kruszewskiego, niestrudzonego animatora kultury, wielce rozmiłowanego w przeszłości Podlasia. Spotkanie zaplanowano jako wieczór autorski na 23 września 2011 roku, w nowocześnie i gustownie urządzonej „Kafejce u Radka” mieszczącej się w Sokołowskim Ośrodku Kultury. W Sokołowie zaliczono moją skromną osobę do grona tych rodaków, którzy coś osiągnęli w swoim życiu. Ja sam także czuję się człowiekiem spełnionym w mojej Ojczyźnie. Byłem rad, że moi znajomi i mieszkańcy miasta zauważyli także książki i publicystykę historyczno-polityczną, którą uprawiam od ponad pięćdziesięciu lat.
Wyjechałem z Sokołowa, podobnie jak inni koledzy i znajomi, w 1951 roku. Będąc żołnierzem zawodowym, w ciągu czterdziestu lat mojej służby zaliczyłem kilka garnizonów: Leszno, Żary, Wrocław i Warszawę. Po wielu latach nieobecności w Sokołowie, przyjechałem tu ponownie z moim bratankiem Dariuszem, zabiegającym o integrowanie i podtrzymywanie więzi naszego dość licznego rodu. Mimo, że biologia nieubłaganie czyni swoje, na nasze szczęście młodzi, z pokolenia naszych wnuków, też nie próżnują i mają liczne potomstwo.
Przyjechałem do Sokołowa parę godzin wcześniej przed rozpoczęciem spotkania w SOK, aby odwiedzić rodzinę i zapalić znicze na grobach moich rodziców, czterech braci oraz innych bliskich osób. Przewidzieliśmy też z Darkiem czas na wspólne zwiedzenie miasta. Chodząc ponownie, po tylu latach jego ulicami, byłem pod dużym wrażeniem zaszłych tu zmian, współczesnego wyglądu Sokołowa i jego rozbudowy. Byłem wprost zauroczony nowymi ulicami miasta i zielenią.
Wiele się zmieniło, więc niektórych miejsc znanych mi z dziecinnych igraszek i zabaw, nie poznawałem. Po dawnym przedwojennym pejzażu niewiele zostało. Na przykład nie ma już polnej drogi, którą prowadzałem krowę na pastwisko należące do naszego gospodarstwa. Są tam teraz liczne nowe, zadbane domy, szpital powiatowy i inne budynki. W latach mojej młodości ulicami Lipową, Krzywą, Wolności, Kosowską i innymi, na co dzień paradowały dostojnie krowy i jeździły konne furmanki. Tak było rano i wieczorem, a w dzień dzieci mogły swobodnie biegać po ulicach. Teraz z tego obrazu tkwiącego w mojej pamięci nic się nie ostało, ruch jest duży i wyasfaltowanymi ulicami jeżdżą liczne nowoczesne samochody.
Sokołów był miastem rolniczo-rzemieślniczym, więc przed laty miasto gęsto otaczały małe gospodarstwa rolne, w tym to należące do moich rodziców. Gdy tu mieszkałem, tylko nieliczne domy były murowane i dominowała zabudowa domków drewnianych, krytych gontem lub papą. Te nasze domy i mieszkania pozbawione były urządzeń sanitarnych, były biedne i obskurne. Zatrzymaliśmy się na skrzyżowaniu ulic Lipowej i Krzywej. Tam, pod numerem 30, mieszkałem do 1951 roku w chacie, której okna dotykały niemal ziemi. Mieszkał w niej i żył do 1936 roku mój dziadek Aleksander Anusiewicz, a potem moi rodzice i ja. Przyglądałem się temu miejscu ze wzruszeniem i doprawdy trudno było mi rozpoznać okolicę, w której się żyło i mieszkało w czasach mojej młodości. To moje zadumanie zauważył Darek, pytając: „Co, wujek, przypominasz sobie, jak tu mieszkałeś? Nic tu nie widzę z dawnych lat”, odpowiedziałem mu na to. Teraz, na tym miejscu powstało piękne, nowoczesne budownictwo z wygodami jak we Wrocławiu.
Jadąc dalej, odwiedziłem centrum miasta i rynek, ale nie ten, który pamiętam z przeszłości. Wszystko teraz tu nowe, a szczególnie zabudowa handlowa. Tylko pomnik powstańca z 1864 roku, ks. Brzóski, symbolizujący przeszłość miasta pozostał na swoim miejscu. Wszystkie okalające rynek ulice zostały przez naturalny proces rozwoju cywilizacyjnego odmienione, i właściwie teraz to już są zupełnie inne miejsca. Po dawnym planie miasta właściwie pozostały tylko nazwy. Pojechaliśmy również na peryferie Sokołowa, poprosiłem wtedy Darka, by nieco zwolnił, bo chciałem zobaczyć zapamiętane z przeszłości gospodarstwa państwa Łukasiewiczów, Wójcików, Ławeckich, Germanowskich, domostwa Leoniaków, dwóch braci Kamińskich i innych. Ale i one nie obroniły się przed rozwojem miasta. Teraz po prostu nie ma tu już tych zabudowań.
Przyjeżdżając do Sokołowa po latach, zobaczyłem inne miasto; nie to, które zapamiętałem z lat pięćdziesiątych. To tylko dobrze świadczy o sokołowiakach, którzy przyszli po nas, o nowych pokoleniach ludzi światłych, wykształconych, którzy potrafili odczytać znaki nadchodzącej, nowej dla siebie rzeczywistości i dobrze wykorzystali szansę, jaką im dano. Pomyślałem, że nie tylko Warszawa, Wrocław, Łódź, Poznań i inne duże miasta zbliżają się do Europy, lecz nowocześnieją niegdyś zaniedbane regiony mojego kraju, także te, które zaliczano do tzw. ściany wschodniej. Cieszę się z tego postępu ogromnie i jestem dumny z mojego rodzinnego miasta Sokołowa Podlaskiego.
A jego mieszkańcy, dawni i obecni? Tak, dużo byłoby do powiedzenia i na ten temat, ale może teraz tylko słów kilka. Wielu mieszkańców Sokołowa Podlaskiego, dawnych i obecnych, odniosło znaczące sukcesy życiowe. Może będę nieskromny, ale powiem, że ja też się do nich zaliczam. Zarówno w PRL, jak i później, już w III RP, wielu mieszkańców Sokołowa ukończyło studia, zdobyło tytuły naukowe, a teraz niejednokrotnie zajmują liczące się stanowiska państwowe i społeczne. Mówiono również o nich podczas spotkania, przywołując ich liczne grono. Są wśród nich takie autorytety, jak mój sąsiad z ulicy Krzywej pan Izdebski; profesor i chemik znany w Warszawie i pan Stanisław Dąbrowski, I Prezes Sądu Najwyższego i poseł na Sejm. We Wrocławiu, gdzie mieszkam od wielu lat, również znalazła się spora liczba sokołowiaków: Maria Berecka; chemik i znana dobrze działaczka społeczna, czy przedwcześnie zmarła prawnik Mirosława Chmielewska. Wśród mieszkańców Wrocławia jest również rodzina płk. Aleksandra Anusiewicza, syna rolnika z ulicy Chopina, rodzina Jadwigi Głogowskiej z ulicy Lipowej oraz jej wykształcone córki i wnuki. Mieszka we Wrocławiu doprawdy liczne grono tych, których życiorysy miały swój początek w Sokołowie Podlaskim. Sokołowiaków można spotkać także w wielu innych miastach Polski oraz poza jej granicami; we Francji, Anglii, USA i wielu innych państwach całego świata. Szczególnie dużo sokołowskiej młodzieży ukończyło warszawskie uczelnie i tam, w stolicy pozostało. Wyjeżdżali, by się kształcić, bo mieli ambicje kimś być; tak właśnie: być.
A teraz wracam do mojego spotkania autorskiego z mieszkańcami Sokołowa. Gdy miłe panie podają napoje gościom siedzącym przy stolikach, rozglądam się po sali. Przyglądam się poszczególnym osobom, wyszukuję wzrokiem tych, z którymi chodziłem do szkoły, kopałem piłkę na miejskim stadionie lub bawiłem się drewnianymi karabinami w wojsko, w ruinach spalonych w czasie wojny domów. Pytam pana Wacława o niektóre nazwiska: „Niestety, odeszli na drugi brzeg, odpowiada. Może teraz patrzą na nas z góry”. Oby to była prawda. Pan Wacław mile mnie powitał, moje wzruszenie chyba było widoczne. Na sali byli przedstawiciele wszystkich pokoleń, a najmłodszy chyba wśród nich to czternastolatek. Większość to ludzie starsi, ale są i nauczyciel historii, oraz byli burmistrzowie miasta. Muszę też powiedzieć, że miałem kłopoty z rozpoznaniem niektórych osób, jak na przykład Janusza Czarnockiego, pana Mariana Pietrzaka czy innych. Kilka osób pomógł mi rozpoznać Janusz Czarnocki, syn powszechnie znanego i wielce szanowanego mieszkańca Sokołowa. W pewnej chwili pomyślałem sobie, że do dziś jestem w stanie wymienić nazwiska kilkudziesięciu, a może i więcej mieszkańców poszczególnych ulic, ale trudniej z ich rozpoznaniem. Pytałem również o mojego serdecznego kolegę i przyjaciela Janka Aniołka, który był moim zastępcą, kiedy wybrano mnie na przewodniczącego samorządu szkolnego. Ostatni raz widziałem go zimą 1985 roku na pogrzebie mojego brata Stanisława. Niestety okazało się, że on też już nie żyje.
Poproszono mnie na początek, bym coś powiedział o sobie i o mojej drodze życiowej po wyjeździe z Sokołowa. Z natury nie lubię mówić o sobie, wolę wątki autobiograficzne wprowadzać do moich wspomnień pisanych o innych. Wzruszenie także dało znać o sobie. Ta oprawa spotkania, pięknie wykonane zaproszenia na wieczór autorski przy świecach, obszerna informacja pana Wacława Kruszewskiego zamieszczona w „Życiu Siedleckim” pt. „O generale i książkach...” poruszyły moje emocje.
Potem, po krótkim wystąpieniu rozpoczęła się ożywiona rozmowa, miejscami kontrowersyjna. Pojawiły się nie tylko pytania do mnie, lecz i całe wypowiedzi gości na sali, a szczególnie panów: Waldemara Iwaniuka, Jacka Odziemczyka i Marka Olędzkiego. Pytano i mówiono o różnych barwach naszej polskiej przeszłości, także tej sokołowskiej. Bo tu również działało zbrojne podziemie niepodległościowe, ale i bandy rabunkowe dokonujące napadów nie tylko na mienie państwowe, ale i na kupców. W czasie wojny rozegrał się dramat getta i przeprowadzano egzekucje zakładników. Wyrażono opinie, że ta polska przeszłość, w tym sokołowska, miała różne zabarwienie polityczne. Polak strzelał do Polaka, były ofiary takie jak robotnicy z Chodakowa. Nie wiem, ilu zginęło tych, którzy walczyli z nową władzą ustanowioną po wojnie, z szeregów żołnierzy z AK czy członków innych formacji zbrojnych. Widziałem za to w 1947 roku na rynku sokołowskim pogrzeb siedemnastu młodych ludzi z MO i UB. Wdziałem ich trumny. Ci młodzi chłopcy byli komunistami? Nie, nie byli. Po prostu to nie był świadomy wybór, lecz wynik zawirowań procesu historyczno-politycznego. Stanęli oni w obronie ówczesnej władzy zapowiadającej chłopom ziemię, robotnikom fabryki i pracę w nich, a młodzieży powszechny dostęp do szkół. Mówiono o tym, odnosząc się do treści moich wspomnień i publicystyki. Myślę, że dobrze jest, gdy przypominamy o ofiarach wszystkich formacji zbrojnych, a nie tylko o ofiarach podziemia niepodległościowego. Bo co jest warta wiedza historyczna poddana obróbce dydaktycznej i politycznej? Niewiele, to tylko deformuje i fałszuje naszą historię.
Na spotkaniu pojawiło się też trochę wspomnień o ludziach, których już nie ma wśród nas, i mówiono o sokołowiakach będących dziś nawet patronami ulic w mieście. Miło było słyszeć słowa o nieżyjącym już, zasłużonym pedagogu; panu Stanisławie Lesiaku, który był moim nauczycielem chemii. Pan Stanisław Lesiak był przede wszystkim wychowawcą młodzieży, która w wyniku okupacji niemieckiej miała duże zaległości w nauce, nawet w zakresie szkoły podstawowej. Kiedy w 1949 roku zwróciłem się do niego z prośbą o przyjęcie do Zasadniczej Szkoły Metalowej, powiedział mi (a byli wtedy ze mną i inni koledzy, którzy nie ukończyli siedmiu klas), że utworzy klasę wstępną, zaznaczając jednocześnie, iż będzie to rok bardzo intensywnej nauki, byśmy mieli szansę uzyskać promocję do klasy pierwszej. Pan profesor Stanisław Lesiak poświęcał wszystkim uczniom bardzo dużo osobistego czasu, zachęcając nas do nauki. To właśnie on umożliwił nam start do dalszego kształcenia i sięgania nawet po stopnie naukowe. I w tym miejscu trochę autoreklamy: napisałem już wspomnienia o panu profesorze Lesiaku, które chcę wydrukować i przesłać do pana Wacława Kruszewskiego, aby je wręczył przy okazji kolejnych spotkań sokołowiakom, a zwłaszcza byłym uczniom tego wspaniałego wychowawcy kilku pokoleń, w tym pokolenia moich rówieśników. I tak, to ważne dla mnie spotkanie po latach z moim miastem i jego mieszkańcami, zakończyło się w miłej atmosferze zapowiedzią pana Wacława Kruszewskiego, że podobne wydarzenia będą organizowane w każdym miesiącu. A może, Panie Wacławie Kruszewski, dałoby się kiedyś skrzyknąć na kolejne spotkanie przedstawicieli wszystkich sokołowskich pokoleń, tych z czasów PRL i tych, którzy osiągnęli sukces już w III RP?”
.jpg)
(1).jpg)
