Teresa Styś	28 cze 2025, 15:27 (23 godziny temu)
do mnie

Drogi Panie Wacławie

Dziękuję za wszystkie materiały. Zabawne rysunki, ciekawe historyjki z Pana żywą, często dowcipną narracją. Zastanawiam się, jak mogłabym pomóc w ich rozpowszechnianiu. Na tę chwilę nie mam jakiegoś odkrywczego pomysłu, bo i doświadczeń nie mam zbyt wiele. Korzystałam z FB przy udostępnianiu wspomnień o Sterdyniakach. Może tą drogą publikować Pana wspomnienia?

Pozdrawiam serdecznie.

Z podziękowaniem i wyrazami szacunku -

Teresa Styś.

Dnia 27 

 Jak to z ulicami było…

Pan Henryk Kalata; poeta z Węgrowa, z którym miałem przyjemność pracować w kulturze, po przeczytaniu mojego artykułu o sokołowskiej ulicy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego zamieszczonego na stronie „Łączy nas kultura i Sokołów” zadzwonił do mnie z gratulacjami i informacją, że jest właśnie w Bibliotece Mazowieckiej i podziwia tu multimedialną wystawę o K .K .Baczyńskim; patronie naszej ulicy i szkoły. Zaraz więc połączyłem się telefonicznie z dyrektorem Biblioteki Mazowieckiej, dr Michałem Strąkiem prosząc go wypożyczenie tej wystawy do Sokołowa. Uzyskałem jego zgodę i powiadomiłem dyrektora Sokołowskiego Ośrodka Kultury o możliwości prezentacji wystawy przed lub wewnątrz domu kultury w terminie uzgodnionym między tymi instytucjami. „Drobna rzecz a cieszy” i potwierdza tezę,że warto być aktywnym nawet ,gdy się jest seniorem. Takiej satysfakcji jednak nie dała mi była dyrektor miejskiej biblioteki, która przez dwa lata zwodziła mnie obietnicą wydania książki pt. „Patroni naszych ulic”, aż w końcu zawłaszczyła moje teksty i wymusiła na swoich pracownikach ich usuniecie z serwerów biblioteki. Podobnie jak poleciła usunięcie strony Felietony Wacława Kruszewskiego, które były czytane przez naszych rodaków rozsianych po Polsce i Europie. Posyłałem je co tydzień bibliotece na zasadzie „pro publico bono” ciesząc się z kontaktów z moimi przyjaciółmi Waldkiem Kamonciakiem z Wrocławia, Heńkiem Puchalskim z Białegostoku, Januszem Anusiewiczem z Warszawy i Martą Osipiak z Norwegii. Kubą Pietrzykowskim z USA .Z rzadkich spotkań osobistych i częstych rozmów telefonicznych z nimi wynika, że mają wielką potrzebę kontaktów ze swoją małą ojczyzną i pielęgnują każdą informację o bliskich ich sercu miejscach: Kupientynie, Białobrzegach, Sokołowie i Gródku. Dlaczego więc, powołana między innymi do tego placówka kultury nie chce tego robić, nie jestem w stanie zrozumieć. Na koniec dobra wiadomość i dowód, że nic w przyrodzie nie ginie. Z mojego starego komputera jednak udało się kilka opisów ulic odzyskać. Będę je publikował sukcesywnie na stronie „Łączy nas kultura i Sokołów”, a zacznę od ulicy J. Piłsudskiego. Na koniec zwracam się do wszystkich czytelników: będę wdzięczny za Wasze uwagi i uzupełnienia do moich tekstów, co z pewnością uczyni książkę jeszcze ciekawszą.

  Dyrektor Gminnego Ośrodka  Kultury w Sterdyni zaprosiła mnie na promocje mojej nowej książki "Patroni naszych ulic"26 czerwca 2025 o godz 17. Zaproszenie przyjąłem z radością i nadzieją na spotkanie z  kolegami których miałem wielu, ale dziś  pozostali nieliczni. Mam nadzieję ,ze Heniek Puchalski  znajdzie czas i z odległego Białegostoku przyjedzie do Białobrzeg skąd pochodzi Jego rodzina. Żeby zachęcić przyjaciela do spotkania posyłam opis jednej ze znanych Mu sokołowskich ulic

  ULICA FRYDERYKA CHOPINA T o jedna z najkrótszych ulic Sokołowa, ale prowadzi do nieskończoności, bo kończy się bramą starego cmentarza. I tą ulicą wcześniej czy później odprowadzą i nas. My ślę sobie, że nazwanie tej ulicy imieniem genialnego polskiego kompozytora było przemyślane. Wszak to przy dźwiękach marsza żałobnego Fryderyka Chopina odprowadzaliśmy na wieczny spoczynek wielu znanych sokołowiaków. Jednym zdaniem przypomnę ich nazwiska i zasługi dla miasta: LUCJAN MARASEK – wiceprzewodniczący Prezydium PRN w Sokołowie, przedtem agronom w Sterdyni. W 1973 r. ze Zdzisławem Żałobką wywalczyli lokalizację w Sokołowie zakładów mięsnych, zbudowanych przez firmę Epstain z Chicago. ZBIGNIEW KOPROWSKI – chirurg i twórca oraz pierwszy dyrektor Szpitala Powiatowego w Sokołowie. Bogdan Wojtczuk – sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Siedlcach, reprezentujący nowe niedogmatyczne kierunki pracy partyjnej. WINCENTY TRĘBICKI – dyrektor Centrum Kultury i Sztuki województwa siedleckiego, późniejszy starosta sokołowski. ZYGMUNT BŁACHNIO – prezes Spółdzielni Mleczarskiej w Sokołowie i dyrektor naj większego w Europie Zakładu Przetwórstwa Mleka w Węgrowie. CHOPINA JADWIGA WITKOWSKA – Zasłużony Działacz Kultury, organizator wiejskich klubów kul tury, teatrów amatorskich i dyrektor SOK. FRANCISZEK ŁOMŻA – dyrektor Powiatowego Przedsiębiorstwa Budowlanego w Soko łowie, budowniczy wielu obiektów, m.in. domu kultury w Sokołowie po jego pożarze w 1976 roku. ZDZISŁAW LECH – przewodniczący Zarządu Powiatowego ZMW, organizator 64 Wiej skich Klubów Rolnika, długoletni dyrektor sokołowskiego oddziału Ruch. Miałem przyjemność i satysfakcję z nimi współpracować. Zastanawiając się nad ludzkim losem, dochodzę do wniosku, że skoro Pan Bóg powołał do siebie w pełni sił twórczych tak wielu naszych znakomitych rodaków to widać, że i w Niebie słabo z kadrami. Jak jest na ziemi – szkoda gadać. Na ulicy Fryderyka Chopina – nie wiedzieć czemu Fryderyka Szopena, jak napisano na kierunkowskazie – mieszkał w jedynej kamienicy przy tej ulicy mój kolega z harcerstwa i ogólniaka Janusz Anusiewicz, niedoszły pilot i dyplomata. Dyplomatą Janusz nie został, bo komunistyczny decydent nie pozwolił Mu studiować w Szkole Głównej Służby Zagranicznej na Wydziale Dyplomatyczno-Konsularnym, kiedy dopatrzył się że jego starszy brat Henryk Anusiewicz pozostał w Anglii, dzieląc losy żołnie rzy Generała Andersa, z którymi zdobywał Monte Cassino i Bolonię. Jesienią 1944 roku kamienicę Anusiewiczów zajęło na swoją siedzibę NKWD. Właści cieli bezpardonowo wyrzucono. Przygarnął ich p. Czesław Łotkowski – kamieniarz mieszka jący na rogu tej ulicy w drewnianym domku. Na jego miejscu zbudowano teraz kolejny obiekt handlowy oferujący dziś jedyny towar jakim są.... lokale do wynajęcia. - 2 - CHOPINA Fryderyk Chopin urodził się w mazo wieckim dworku w Żelazowej Woli. Legenda mówi, że przyszedł na świat przy dźwiękach skrzypiec, na których grał jego ojciec Mikołaj – spolonizowany Francuz. Wg oświadczenia rodziny był to 22 lutego, w księgach chrztu w kościele w Brochowie wpisano 1 marca 1810 r. Fryderyk Chopin zmarł w Paryżu 17 października 1849 r. Naukę gry na fortepianie rozpoczął u swo jej matki Justyny Krzyżanowskiej mając 6 lat, a już w wieku lat 7 skomponował swoje pierwsze polonezy g-mol i B-dur. W wieku chłopięcym był ozdobą arystokratycznych salonów Warszawy. Studia u prof. Elsnera w Szkole Głównej Muzyki rozpoczął w 1826. Wielu biografów przekonuje, że Chopin był nie tylko geniuszem muzycznym i wybitnym przedstawicielem muzyki okresu romantyzmu, nazwanym poetą fortepianu, ale też geniuszem uniwersalnym. Posiadał niezwykły talent literacki, o czym świadczą jego listy, a także talenty: malarski i aktorski. 5 listopada 1830 roku Fryderyk Chopin na zawsze opuścił Polskę. W czasie drogi z Kali sza, przez Wrocław, Drezno, Monachium – w Stuttgarcie dowiedział się o upadku Powstania Listopadowego. Powstały pierwsze szkice dramatycznej „etiudy rewolucyjnej", granej dziś przy najważniejszych uroczystościach państwowych przez najwybitniejszych pianistów z całego świata. Pianiści – uczestnicy Konkursu Chopinowskiego w Warszawie – mieli ćwiczyć i doskonalić swoje umiejętności przed konkursem w pałacu Ossolińskich w Sterdyni. Taki był pomysł kierownictwa Związku Kompozytorów Polskich, ówczesnych właścicieli obiektu. Prezes Zarządu Głównego związku- Maciej Małecki zadanie remontu pałacu powierzył p. Wacławowi  Kochanowskiemu, byłemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w byłym woj. Warszawskim, a więc osobie kompetentnej. Pan Kochanowski przeniósł się na stałe do Sterdyni i rozpoczął remont od prac zabezpieczających pałac przed kompletną degradacją. Niebawem jednak zabrakło pieniędzy i ZKP postanowił pałac sprzedać. Za moją namową rezydencję Ossolińskich zakupiła Rada Główna Stowarzyszenia Animatorów Kultury na ośrodek szkoleniowy i w 1994 r. przystąpiono do dalszego remontu za dotacje uzyskane z Ministerstwa Kultury i Sztuki. Przez następne dwa lata wykonano najważniejsze dla zachowania zabytku prace konstrukcyjne. Niebawem jednak kierujący radą główną stowarzyszenia były aparatczyk KC PZPR postanowił sprzedać pałac, a wcześniej pieniądze przekazane przez konserwatora zabytków na opłacenie faktur za roboty remontowe, wydał na zagraniczne podróże i swoje utrzymanie. Firma wykonująca remont 10 lat dochodziła przed sądami w Sokołowie, Siedlcach i Lublinie uczciwego rozstrzygnięcia sporu. Kiedy sprawiedliwości stało się zadość, nie było już od kogo egzekwować sądowych wyroków. Jedyny majątek, jaki stowarzyszenie miało, czyli pałac w Sterdyni z 13 hektarowym parkiem, dwiema oficynami i budynkiem rządcówki pośpiesznie i z naruszeniem aż 4 ustaw wspomniany lider stowarzyszenia sprzedał za niewiarygodnie niską cenę 350 tys. zł, stanowiącą 10 proc. wydatków poniesionych na remont z pieniędzy Skarbu Państwa – nowym nabywcom, uzyskując od nich stanowisko dyrektorskie w ich firmie. Po roku sprzedali oni  pałac kolejnemu biznesmenowi, ale już za 1 850 000 zł. Tak w III Rzeczpospolitej, ogłoszonej państwem prawa robiło się interesy i chyba robi się nadal, o czym bez końca informują media. Tylko bezrobotni Sterdyniacy, obserwujący przez ażurowe ogrodzenie bale i fajerwerki nowej klasy bogaczy, zaciskają zęby.  I jeszcze jedna, pouczająca informacja. Z kancelarii Rzecznika Praw Obywatelskich otrzymałem odpowiedź, z której wynika, że ta instytucja nie znajduje powodów do interwencji, gdyż stałem się ofiarą transformacji. Chociaż dostałem, jak mówią biznesmeni, w plecy 350 tys. zł (zasądzona należność z odsetkami od 1996 r.) to mam satysfakcję, że uratowałem piękne dzieło architekta Kubickiego - pałac Ossolińskich, Krasińskich i Górskich w Sterdyni. I chociaż wolałbym, żeby pałac służył ludziom kultury a nie biznesu, muszę pogodzić się z funkcją, jaką obecnie pełni.  

--

Z wyrazami szacunku

Wacław Kruszewski

https://waclawkruszewski.blogspot.com/

mail: waclawkruszewski@gmail.com

tel: 516 134 365

OdpowiedzPrzekaż dalej Dodaj reakcję

 

Nieznane karty naszej historii

 15 sierpnia będzie kolejna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości a w niej święta Wojska Polskiego Z tej okazji chciałbym czytelnikom  przybliżyć postać bohatera wojny z bolszewikami z 1920 roku, walczącego m .inn. o Skrzeszew ,uchwycenie mostu na Bugu we Frankopolu   i odcięcie  dywizjom  sowieckim odwrotu. W serialu telewizyjnym” Wojna i miłość”  jest fragment ukazujący działania tzw,” szwadronów śmierci” do których przyłączyli się młodzi ziemianie z kresowych majątków- brat i siostra – by zemścić się na komisarzach za  śmierć ojca i pohańbienie jego  córki. Tym oddziałem dowodził Major Feliks  Jaworski,. Zanim znalazł się na Podlasiu wsławił się walkami na Wołyniu. gdzie zdobywał pociągi z zaopatrzeniem Armii Czerwonej a nawet radiostacje z których następnie prowadził dezinformacyjne rozmowy. Jak wiadomo już we wrześniu 1919 roku szyfry  Armii Czerwonej zostały złamane przez por. Jana Kowalewskiego  z biura szyfrów WP i miało to olbrzymie znaczenie w całej zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Więcej o tej ciekawej sprawie w książce Grzegorza Nowika pt. „Rozszyfrowano rewolucje”  Wyczyny bojowe majora Jaworskiego jako żywo przypominają bohaterów sienkiewiczowskich powieści. Gdyby Sienkiewicz żył na pewno nasza literatura a póżniej i  filmy wzbogaciły by się o  fascynujące dzieła” ku pokrzepieniu serc”z bohaterskim majorem w roli głównej .Kim zatem był major Feliks Jaworski ? Na pewno był wielkim patriotą i odważnym do szaleństwa żołnierzem. Zofia Kossak – Szczucka w powieści „ Pożoga” tak opisuję  majora… ”Miał w sobie jakąś charyzmę. Musiano go słuchać i podporządkować. Cechowała go szaleńcza ambicja i dzika odwaga ,pogarda dla codziennej powszechnej etyki, a przede wszystkim tajemnicza siła prowadzenia ludzi, wzbudzania w nich entuzjastycznego szału i fantastycznego przywiązania. Siła ujarzmiająca. Kochał swych żołnierzy miłością dziką i czułą zarazem. A żołnierze ubóstwiali go bez pamięci ”Zaś Zdzisław Niemen w artykule „Zagończycy” tak  go charakteryzuje” Na polu walk Jaworski jest przykładem męstwa i nieustraszonej odwagi. Nie ma dlań prawie sytuacji w której by się cofnął. Nie ma ognia nieprzyjacielskiego w który by nie skoczył. W najstraszliwszym gwiżdzie kul wrażych idzie spokojnie rzucając słowa komend, torując sobie drogę szablą, rewolwerem, ręcznym granatem. Żołnierz zawsze go widzi w pierwszym szeregu” Doceniając te przymioty charakteru majora, Marszałek Piłsudski powierzył mu zorganizowanie ochotniczej jazdy składającej się z trzech pułków Lubelskiego. Wołyńskiego i Siedleckiego .Na Sztab Dywizji zwanej Ochotniczą Jazdą  Majora Jaworskiego wybrano Lublin. Biedna Ojczyzna mogła zapewnić ochotnikom  tylko broń i amunicję. Reszta ,by z ochotników zrobić bitnych żołnierzy ,zależała  od  talentów organizacyjnych i determinacji majora Jaworskiego. Czas naglił . Bolszewicy stali pod Warszawą. Do ofensywy z nad Wieprza uważanej przez historyków wojskowości za przesądzający  losy wojny 1920 roku manewr strategiczny zdołano przeszkolić i wyposażyć tylko pięć szwadronów Jazdy Ochotniczej. A mimo to Naczelny Wódz w rozkazie do generała Rydza – Śmigłego  ujawnił, ze pod względem operacyjnym bezpośrednio podlegać mu będą dowódca 3 armii frontu środkowego ,gen .Władysław  Sikorski , dowódca 4 armii oraz major Jaworski ze swą grupą Jazdy. To niebywałe wyróżnienie ,potwierdzone następnie  bezpośrednimi rozkazami  Naczelnego wodza dla majora Jaworskiego. Marszałek kładł nacisk na działania „aby były piorunujące” i były bo wykonywał je major Feliks Jaworski ze swoimi ułanami .. W składzie 21 dywizji Piechoty Górskiej gen. Andrzeja Galicy po sforsowaniu rzeki Wieprz  toczy zwycięskie boje o Kock ,  Radzyń ,Łuków i Siedlce. W kilka dni od rozpoczęcia kontrofensywy major Jaworski po zajęciu Mordów wysyła patrole w kierunku Drohiczyna i Sokołowa od których dowiaduje się ,że w Sokołowie są znaczne siły bolszewickie -kilka baterii dział i liczne tabory. Podejmuje decyzję odciecia odwrotu przez Bug w okolicach Skrzeszewa i  Frankopola Nie mógł wziąć całej jazdy do szybkiego przemarszu i błyskawicznego uderzenia. Ze wszystkich szwadronów wybrano ludzi posiadających najmniej wyczerpane konie i utworzono szwadron zbiorowy o liczebności 99 szabel.Na jego czele major Jaworski rzucił się w kierunku Frankopola. Brzegiem rzeki pod osłoną nocy grupa ułanów prowadzona przez syna właściciela folwarku Frankopol ułana Gościńskiego zniosła rosyjską obronę mostu otwierając drogę ułanom Jaworskiego, którzy wypadli na szosę od strony Skrzeszewa pomiędzy kolumnami wycofujących się dywizji rosyjskich z pod Warszawy. Powstało  nieopisane zamieszanie i  wkrótce panika ogarnęła  stłoczonych na przeprawie .niedoszłych zdobywców Warszawy , Berlina i Paryża. Niespdziewany, gwałtowny atak kilkudziesięciu ułanów majora Jaworskiego rozbił sowiecką dywizję, zdobył olbrzymie tabory, mnóstwo broni  w tym ponad 40 dział, i wziął do niewoli 400 jeńców To niebywałe zwycięstwo major Feliks Jaworski okupiłl śmiercią 12 zabitych ułanów.w tym syna właściciela folwarku Frankopol –ułana    Jana   Goscińskiego.Na rozwidleniu dróg do Wirowa i Skrzeszewa  w miejscu jego śmierci  jest    pomnik poświęcony żołnierzom Ochotniczej Jazdy majora Feliksa Jaworskiego z których narodził się 22 Pułk Ułanów. W Kościele w Skrzeszewie –tablica pamiątkowa a na cmentarzu w centralnej jego części duży głaz z rzezbą przedstawiającą majora. W tle trzy metalowe lance-maszty zwieńczone metalowymi proporcami w barwach pułkowych.Niedaleko od pomnika w kierunku pn- wsch. usytułowana jest kwatera żołnierzy poległych w 1920 roku.W Szkole Podstawowej w Skrzeszewie, na pierwszym piętrze wisi tablica  upamietniająca nadanie szkole w 1999 roku  zaszczytnego imienia 19 Pułku Ułanów Wołyńskich , Zwycięstwo  w bitwie o Skrzeszew ochotniczej jazdy majora Jaworskiego zmusiło dowództwo sowieckie do zmiany drogi odwrotu trzem  swoim dywizjom. Stało się to 19 sierpnia 1920  roku tu pod Skrzeszewem i Frankopolem i ten wiekopomny dzień ustanowiony został Dniem Święta 19 Pułku Ułanów Wołyńskich..Warto o tym pamiętać nie tylko przy okazji rocznicowych obchodów i świąt kościelnych ale także przy okazji turystycznych wycieczek nad Bug, w okolice  Wirowa ,Rudnik i Frankopola, warto  zamysleć się jakimi  byłyby Drohiczyn, Skrzeszew ,Sokołów i inne  nasze miasta i wioski gdyby nie tacy bohaterowie jak Major Feliks Jaworski i zebrani przez niego z podlaskich dworów i zaścianków -ułani.-ochotnicy

:

   Nowy dyrektor  Sokołowskiego Ośrodka Kultury dr Jacek Drążkiewicz zamierza zorganizować jubileusz  tej zasłużonej dla miasta i powiatu instytucji. Poprosił mnie o pomoc w opisie historii powstania  firmy którą teraz kieruje. To cenna inicjatywa potwierdzająca szacunek   dla tradycji i ludzi którzy ją budowali przez 60 lat. Przeczytajcie fragment tej historii dotyczący budowy domu kultury. i dołóżcie swoje wspomnienia z kontaktów z Sokołowską Kulturą.

     

 W zbiórce społecznych pieniędzy na ten fundusz, powiat sokołowski osiągał bardzo dobre wyniki, chcąc zapewnić sobie stałe finansowanie rozpoczętej inwestycji. Z jakim zaangażowaniem zbierano pieniądze, niech świadczy taka urzędnicza historyjka, która zapamiętałem    z roku 1964. Do Wydziału Kultury i Sztuki, przyszedł pan Bartel ze wsi Grzymki gm. Ceranów, po decyzję o przydzieleniu dotacji na budowany przez mieszkańców wsi Dom Ludowy. Po jego wyjściu zauważyłem worek oparty o piec kaflowy. Wybiegłem z pokoju, ale interesanta już nie było. Zajrzałem do worka a w nim jakieś mięso. Natychmiast udałem się do mojego szefa p. Józefa Boreckiego Wiceprzewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i zameldowałem o znalezisku i wizycie w Wydziale inicjatora budowy domu ludowego. Pan Józef, jak zawsze, spokojnie i bez emocji wydał mi polecenie. Miałem zobaczyć jakie to mięso, ustalić jego cenę na wolnym rynku, u pani Zofii Jazurkowej kierowniczki Wydziału Handlu, następnie u dozorcy p. Jana Małychy zważyć zawartość, podzielić na trzy części, obliczyć i zebrać należność od trzech beneficjentów i najdalej następnego dnia przedstawić przewodniczącemu dowód wpłaty na konto Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju.  I jeszcze jedno- powiadomi pan komitet budowy, że na otwarcie domu ludowego przyjadę osobiście pod warunkiem, że na poczęstunek przyrządzą ryby z Bugu, a nie zakazaną cielęcinę. A ponieważ zapowiadają się goście z województwa, niech nie serwują swoich wyrobów alkoholowych w których, nie wiem dlaczego, warszawiacy nie gustują .  Tylko pani Jazurkowa odmówiła udziału w tej transakcji uznając, że konsumpcja zakazanej przez władze cielęciny, jest wysoce naganna i grozi nieokreślonymi bliżej konsekwencjami. Obowiązuje bowiem zakaz uboju cieląt, zatem obrót cielęciną jest karalny. Pani Zofia radziła, by zgłosić to zdarzenie na MO, bo może się to źle dla mnie skończyć. Pełen obaw, wykonałem jednak polecenie mojego zwierzchnika i sokołowski Fundusz Odbudowy Stolicy i Kraju wzbogacił się o 85 zł. uzyskanych od przewodniczącego, dozorcy i kierownika.

 

 Wczoraj na zaproszenie władz miasta i dyrektor Szkoły Podstawowej Nr.6 uczestniczyłem w  V edycji Miejskiej Gry Terenowej ‘Moje miasto-Sokołów Podlaski”. Organizatorzy tej wartościowej edukacyjnie i wychowawczo imprezy wyznaczyli mnie „dinozaurowi „sokołowskiej kultury zadanie opowiedzenia dzieciom o najnowszej historii naszego miasta, o ludziach których znałem i z którymi budowałem Dom Kultury i  Mauzoleum w Treblince.  W gabinecie pani dyrektor ,przy kawie i pysznych ciastkach poznałem jedynego w damskim towarzystwie pedagogów -pana Adama  Czesławiaka dyr. Szkoły Nr.2 zainteresowanego historią swojej babci Zofii Jazurkowej którą wspominałem, że jako kierowniczka Wydziału Przemysłu i Handlu w Powiatowej Radzie dała nam asygnatę umożliwiającą zakup eternitu na pokrycie dachu domu kultury co było aktem odwagi i doceniania kultury w życiu Sokołowian. Obiecałem  p. Adamowi przesłanie innej  autentycznej anegdotki z życia w PRL-u w której  Jego babcia była bohaterem. Oto fragment tekstu napisanego na prośbę p. Marii Koc  na 50 lecie Sokołowskiego Ośrodka Kultury. Miała z tego powstać książka ale nie było pieniędzy na jej wydanie. Nie szkoda róż  ,gdy płoną lasy  

 

 Chodowiacy przecierają drogę do Rzymu

 

 Tak było!  Dzwonią do mnie koledzy Janusz z Warszawy i Waldek z Wrocławia, Heniek z Białegostoku i pytają, co sadzę o burzy, jaka się rozpętała w Polsce i na świecie za sprawą nowej ustawy o rzekomo polskich obozach koncentracyjnych opracowanej przez niejakiego wiceministra sprawiedliwości Patryka Jakiego. Najkrócej odpowiadam: Jaki minister –taka ustawa. Skutki jej uchwalenia odczuwamy i odczuwać będziemy długo. W jednym jesteśmy zgodni - nie do końca rozumiemy reakcję polityków i sterowanych przez nich mediów na oczywiste zapisy tej ustawy. Pisze się w niej, że karać będziemy za rozpowszechnianie kłamstw o udziale Polaków w mordowaniu Żydów przez Niemców. Każdy z nas mógłby podać jednostkowe przykłady nagannego stosunku Polaków do Żydów. Heniek pamięta tragiczne losy fryzjera Abramka ze Sterdyni, szukającego schronienia w Białobrzegach. Janusz pamięta tragiczny los Żydów szukających schronienia w Dziegietni - szczęśliwym, że udało się im z pomocą innych Polaków uciec z sokołowskiego getta. Ale też znane są losy Żydów z Korczewa, ocalonych przez św. pamięci Kazimierza Miłobędzkiego. – Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, Kiedy jeszcze pan Kazio żył pokazywał mi listy dziękczynne mieszkanki Nowego Yorku, której w czasie okupacji wyrobił polskie papiery i wysłał na roboty do Niemiec. Tam bezpieczniej było przeżyć Żydówce niż w okupowanej przez Niemców Polsce. Niewiarygodne, ale prawdziwe. Tak, jak prawdziwa jest tragedia kilku polskich rodzin z Paulinowa, wydanych Niemcom przez dwójkę Żydów, za pomoc i schronienie, jaką otrzymali od tych rodzin kilka dni wcześniej, którą pamięta Waldek. Kto nie doświadczył życia w okupowanej przez Niemców Polsce, ten nie powinien, bezrefleksyjnie oceniać zachowania ludzi zagrożonych represjami władz. Historii nie da się pisać ustawami, a jej świadków zastraszać. Tu potrzebna jest edukacja i upowszechnienie prawdy. Dobrej, wynikającej z chrześcijańskich zasad i złej, którą kształtowała chciwość i zazdrość prowadząca do zdrady i zbrodni. W każdym narodzie można znaleźć jednych i drugich. ”Rzecz w proporcjom mocium panie", jak mawiał Onufry Zagłoba. I o zachowanie tych proporcji trzeba walczyć. Stale z każdym, ale argumentami opartymi na prawdzie, a nie ideologicznej propagandzie. Dlatego potrzebny nam dziś PROGRAM wielkiej edukacji społecznej. Sam chciałbym wiedzieć i przekazać swojemu wnuczkowi, ilu Rosjan, Ukraińców Litwinów czy Francuzów, ma godność Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W szkole nie zrobi tego minister Zalewska, która sama nie wie, co wydarzyło się w Jedwabnem i w Kielcach. Dorosłym też nie zaszkodzi, jak będą więcej wiedzieć i rozumieć. W 1985 roku Minister Kultury i Sztuki, prof. Aleksander Krawczuk, wysłał mnie do Francji, bym poznał organizacje i finansowanie domów kultury i teatrów amatorskich. Gościnni gospodarze zaproponowali zwiedzanie paryskiego Centrum Kultury im J. Pompidou. Super nowoczesny gmach z zewnętrznymi przeszklonymi windami w starej rybackiej dzielnicy Paryża robił wrażenie. W jednej z sal multimedialne muzeum z wielkim telebimem, na którym z dostępnej listy można sobie wyświetlić filmy dokumentalne z całego świata w tym i z Polski. Wybrałem polską kulturę ludową. Na ekranie wycinankarki z Myszyńca a z głośników przyśpiewki kurpiowskie z Kadzidła. Fajnie jest, pomyślałem sobie widząc żywą reakcję mojej tłumaczki i grupki dzieci podziwiającej kunszt ludowych artystek wycinających kolorowe koguciki nożycami do strzyżenia owiec. No to jeszcze sięgnijmy po historię. Wcisnąłem guzik z napisem powstanie warszawskie. Chciałem pokazać Francuzom, jak walczyła Warszawa, gdy oni szykowali kolejne transporty swoich żydowskich obywateli do Treblinki. Na ekranie sceny z powstania z getta warszawskiego ze sławną karuzelą i harmonistą grającym skoczne oberki. Za murami giną ostatni obrońcy honoru Żydów, a po aryjskiej stronie kręci się karuzela i gra muzyka. Zwróciłem uwagę tłumaczce, że to nie to powstanie, że chcę zobaczyć powstanie warszawskie z 1 sierpnia 1944 roku. Odpowiedziała po konsultacji z kierownikiem sali, że w Warszawie było tylko jedno powstanie przeciwko Niemcom, w getcie 19 kwietnia 1943 roku. Miliony ludzi zwiedzało Centrum Kultury i Sztuki im. J .Pompidou w Paryżu i tysiącom z nich taką ciemnotę przez lata wciskali Francuzi. Czy ktoś interweniował w tej sprawie np. polska Ambasada? Nie wiem, ale wiem, że powinna. Czy do takiej interwencji potrzebne były ustawy? Nie sądzę. Na pewno potrzebna była aktywność i kompetencje polskich dyplomatów. Dawniej i dziś. Kto interesuje się historią wie, że z dyplomacją od wieków mamy poważne problemy, przez co ponosimy nie tylko wizerunkowe straty. Ograli nas w Jałcie i Teheranie, oszukali w należnych reparacjach wojennych. Teraz wykorzystują każdy błąd, by zrobić z nas antysemitów. To, dlaczego sami dajemy argumenty tym, którzy z różnych powodów nie lubią Polaków. Boleję nad tym, że jest ich coraz więcej. Przede wszystkim dzięki nam samym i naszym liderom. Nasz elegancki Premier jedną wypowiedzią w Monachium dolał oliwy do ognia i jakby tego było za mało, uhonorował pomnik brygady świętokrzyskiej, jedynej formacji zbrojnej w okupowanej Polsce współpracującej z Niemcami, m.in. w mordowaniu Żydów. Natychmiast pojawiły się obraźliwe i nie do końca obiektywne wypowiedzi polityków i żurnalistów przeciwko Polsce i polskim władzom. A przecież nasz premier powiedział prawdę. Potwierdzeniem, że wśród społeczności Żydowskiej też byli szubrawcy, jest historia jaka wydarzyła się w 24 lutego 1943 w Paulinowie k/Sterdyni. Przed laty pisał o niej dr Edward Kopówka – dyrektor Muzem Walki i Męczeństwa w Treblince. ”Pacyfikacje mieszkańców folwarku Paulinów poprzedziło rozpoznanie. Niemcy posłużyli się tu prowokacją. Rozpoznania dokonał szpieg podający się za francuskiego Żyda – uciekiniera z transportu do Treblinki. W pobliskim lesie i zabudowaniach folwarcznych ukrywali się Żydzi, uciekinierzy z getta sterdyńskiego. Kierowany przez Niemców prowokator nawiązał kontakt z Szymelem ze Sterdyni, który był szkolnym kolegą Czesława Kotowskiego z Paulinowa. Teraz już uwiarygodniona para prowokatorów chodziła od domu do domu prosząc o żywność i informacje. Wiedzieli, że nikt im nie odmówi pomocy. Świadek tej tragedii, pani Janina Piwko-Stalewska, widziała egzekucje swojego ojca i matki „Niemiec wyprowadził z domu ojca i strzelił w oczy, tato jeszcze się rzucał, oprawca poprawił następną kulą. Wpadłam do domu – Mamusiu kochana, tatusia zbili.- krzyczałam. Niemiec odepchnął mnie. Mamę wziął za kark i wyprowadził do sieni. Usłyszałam strzał. I z tego wszystkiego padłam na kolana przed obrazem Matki Najświętszej i prosiłam Ją o ocalenie. Niemiec wszedł, popatrzył na mnie i wyszedł Tak przeżyłam – Moi rodzice wychowali do dorosłości ośmioro dzieci, pięciu synów i trzy córki. Wszyscy byli nauczeni w domu, że nikogo nie można opuszczać w potrzebie. Przyszedł Żyd, dali mu chleba. Za dobre serce zginęli rodzice. „ W sześćdziesiątą rocznicę śmierci mieszkańców Paulinowa, z inicjatywy Andrzeja Sarny i Jana Rominkiewicza – z Towarzystwa Miłośników Ziemi Sterdyńskiej, ustawiono skromną ludową kapliczkę z Jezusem Frasobliwym autorstwa twórców ludowych Józefa i Franciszka Pytlów. Zginęli za miłość okazywaną bliźnim. Chcemy zachować ich w pamięci ofiarowując im tę kapliczkę. Od tej chwili stanie się ona symbolem cierpienia i miłości symbolem naszej z nim solidarności - mówił Jan Rominkiewicz - nauczyciel sterdyńskiej szkoły i Zasłużony Działacz Kultury. Na wyblakłej blaszanej tabliczce można jeszcze odczytać nazwiska i wiek pomordowanych mieszkańców wsi. Za artykułem Edwarda Kopówki przywołajmy je w gazecie, bo kto wie czy za parę lat prawdy o tragedii w Paulinowie nie zamieni się w szmalcowników, jak powstanie w getcie - na powstanie warszawskie w Centrum Kultury im J. Pompidou w Paryżu. Wczesnym rankiem 24 lutego 1943 roku do folwarku Paulinów przyjechało z Ostrowi Mazowieckiej, w 60 samochodach, około 2 tysięcy niemieckich żołnierzy i policjantów. Agenci żydowscy prowadzeni przez gestapo wskazywali tych, którzy pomagali ich pobratymcom. Na początku zastrzelono stajennego Franciszka Kierylaka, lat 50, potem Józefa Kotowskiego, lat 56jego 54 letnią żonę Ewę Kotowską, syna Stanisława Kotowskiego,lat 25. Aresztowano sześć osób; Jana Siwińskiego, lat 50, Franciszka Augustyniaka, lat 25 (zięcia Siwińskiego), Mariana Nowickiego, lat 36 i Ludwika Uziębło, lat 45 (pochodzili z kolonii Ratyniec Stary), Zygmunta Drgasa, lat 25 (przesiedleńca z poznańskiego mieszkającego u Uziębły) Stanisława Piwko, lat 31 i Aleksandra Wiktorzaka, lat50. Wszystkich aresztowanych odprowadzono do lasu i rozstrzelano. Po wojnie rodziny ekshumowały ciała i przeniosły je na cmentarz w Sterdyni.

 

 Powyborcze reminiscencje seniora 

W sobotę ,przed wyborami na prezydenta RP odwiedziłem swoją rodzinę w Przwózkach. Po pierwsze chciałem sprawdzić jak sprawuje się mój elektryczny skuter na bezpiecznej i krótkiej trasie, po drugie chciałem zorientować się czy  głowa rodziny Sławek nadal trwa w przekonaniu ze najlepszym kandydatem na prezydenta RP jest Karol Nawrocki. Znałem oczywiście sympatie polityczne Sławka, tak jak On znał moje co potwierdza jak polityka  dokonuje podziału w rodzinach. Różnimy się zasadniczo ,ale puki co szanujemy się i mam nadzieję ,że nie będziemy do siebie strzelać jak było w przeszłości miedzy Polakami. Na potwierdzenie tej tezy przypomniałem historię bitwy pod Mołomotkami 13 kwietnia 1945 roku w której zginęło 17 milicjantów i żołnierzy wojska polskiego eksportujących pojmanych za rozboje i kradzieże do aresztu w Sokołowie. Sławek i jego trzy córki  o urodzie gwiazd filmowych znają legendę o milicjantach posterunku w Czerwonce przebierających się za  żołnierzy podziemia by rabować chłopów z pieniędzy za sprzedaną   świnie lub krowę na  targu w Sokołowie .Jednego z tych bohaterów władza ludowa skazała na śmierć .Niech zajmujący się  naszą najbliższą historią sprawdzą czy był to akt sprawiedliwości czy zemsty politycznej .Takich niewyjaśnionych bądź zakłamanych historii jest u nas wiele.Mimo upływu lat one nadal mają wpływ na kondycję  społeczną mieszkańców powiatu sokołowskiego

 .W 1964 roku Powiatowy Dom Kultury w całym okazałym budynku miał do swojej dyspozycji dwa pokoje biurowe i jedna salę klubową . Razem jakieś 80 m2 Tak zaczynaliśmy nasze boje o kulturę w Sokołowie .Żeby nie ciekło nam na głowy postanowiłem zmienić pokrycie dachowe z dachówki na eternit – jedyny w miarę dostępny materiał na dachy .Dopilnowaliśmy by wykonawca zdjął dachówkę starannie , bez uszkodzeń i odsprzedaliśmy ją rolnikowi na pokrycie obory. Za uzyskane pieniądze przełożono parkiet w sali klubowej i na zdobytym z Wojewódzkiego Zarządu Kin projektorze 16 M/M rozpoczęliśmy projekcje filmów krajoznawczych pod nazwą „Wędrujemy bez wiz i paszportów” Filmy te nieodpłatnie wypożyczaliśmy z ambasady USA co było powodem niezbyt przyjemnych wizyt w miejscowym Urzędzie Bezpieczeństwa  .W IPN czytałem pracowite donosy szefa Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego majora Feliksa CH. na siebie jako agenta ambasady amerykańskiej.  Było tak. Wojtek Paczuski po krótkiej pracy w domu kultury dostał się na studia politechniczne w Warszawie. Tam działał w  znanym klubie studentów „Stodoła „Od niego dowiedziałem się że studenci Politechniki dostają za darmo  z ambasady USA ciekawe filmy dokumentalne  przyrodnicze i muzyczne .Wystarczy napisać list a dostaniemy katalog z którego można wybrać dowolne filmy i je wyświetlać bez żadnych kosztów. Napisałem do 7 ambasad   3 zachodnich i 4 naszego obozu. Z naszych odpowiedzieli tylko Węgrzy .Z ambasady amerykańskiej przysłali katalog zawierający ponad 100 filmów od podboju kosmosu, festiwali jazzowych  w New Port ,filmów przyrodniczych  z Yellowstone Park po biografie słynnych muzyków   Benny Goodmana ,Kida Ory i innych. Wystarczy wybrać sobie, przyjechać do ambasady  i odebrać. Służbowym  Junakiem z koszem ruszyłem w Aleje Ujazdowskie i z fasonem bezpłatnymi biletami podjechałem pod budkę milicjanta pilnującego   by nikomu z Jankesów nie zrobiono krzywdy w Warszawie. Załadowałem kilka pudeł z filmami i ile koni w „Junaku” pognałem do Sokołowa  . Zanim jednak zdecydowałem się na publiczną projekcję czujnie postanowiłem obejrzeć filmy  komisyjnie.  Zaprosiłem do domu kultury przedstawicieli komitetu powiatowego PZPR i Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Po projekcji wszyscy stwierdzili ,ze są to filmy neutralne pod względem politycznym i można je publicznie pokazać Sokołowianom. Na drugi dzień wezwano mnie na komendę Milicji Obywatelskiej  na przesłuchanie. Zarzuty współpracy z ambasadą amerykańską postawił mi ,dobroduszny o fizjonomii i posturze biskupa ,sam szef miejscowego urzędu bezpieczeństwa major Feliks CH. Najbardziej interesowało go ile dostaję dolarów za współpracę. Oczywiście zaprzeczyłem  i przyznałem się ,że poczęstowano mnie tylko jakimś ciemnym słodkim i gazowanym płynem ,który wypiłem bo był upał. Niedobrze, b niedobrze towarzyszu kierowniku. Nie powinniście tego amerykańskiego świństwa brać do ust. Nie wiadomo co tam amerykanie wsadzili .Wyjaśniłem ponad to, że przed publiczną projekcją.  dokonaliśmy komisyjnego przeglądu  amerykańskich filmów  pod kątem zgodności z  socjalistyczną polityką  naszego państwa .Wprawdzie tej zgodności nie było ale też nie było żadnych elementów imperialistycznej propagandy, Komisja ,w której składzie był Przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i kierownik Wydziału Propagandy KP. PZPR orzekła   ,że filmy można pokazać na publicznej projekcji. Szefa sokołowskiej bezpieki te wyjaśnienia widać nie zadowoliły bo jeszcze przesłuchiwał członków komisji i interweniował w Wydziale Kultury i Sztuki w Warszawie,skąd niebawem wyszło zarządzenie zabraniające kierownikom domów kultury w woj. warszawskim kontaktów z ambasadami obcych państw. Tak wszechwładna wówczas bezpieka rozłożyła popularną i lubiana imprezę domu kultury. Sokołowianie nie mieli prawa  nawet wirtualnie wścibiać nosa za żelazną kurtynę. Dziś takie zwyczaje wydają się nieprawdopodobne. Ale tak było zapewnia wk i wie co mówi bo był organizatorem tych projekcji.

 M

Marzyłem sobie, że pozwolą mi wygłosić referat w którym opowiem o 42 latach moich bojów o kulturę. Najpierw w Sokołowie, później w byłym województwie siedleckim a w końcu w całym kraju kiedy byłem członkiem Narodowej Rady Kultury i Instytutu Kultury Polskiej Akademii Nauk. Ale pani dyrektor dbając o komfort słuchaczy powiedziała, że z 6 godzinnym referatem to mogę jechać na Kubę bo w Sokołowie głoszenie referatów jest passe. Chociaż rozumie moją tęsknotę do dawnych czasów – stanowczo odradza. Osiągnęliśmy kompromis i proponujemy rozmowę w formie pytań i odpowiedzi a także wspomnień o blaskach i cieniach sokołowskiej kultury w czasach PRL-u. I w tym miejscu chcę zwrócić uwagę zebranych na cenną i ważną społecznie inicjatywę Sokołowskiego Ośrodka Kultury polegającą na próbie obiektywnej oceny byłych pracowników i byłego szefa tej instytucji. Tak być powinno wśród kulturalnych ludzi A jak jest opowiedział mi niedawno zmarły przedwcześnie  Zygmunt Błachnio były prezes Spółdzielni Mleczarskiej w Sokołowie, którego nie zaproszono na jubileusz jego spółdzielni.

O mnie kultura nie zapomina i zaprasza na kolejne jubileusze i imprezy. dając tym samym przykład innym zakładom pracy z których każdy ma swoją historię budowaną z mozołem i poświęceniem przez poprzedników. Tak więc kultura sokołowska znowu, jak kiedyś, daje przykład całej Polsce jak zasypywać rowy podziałów społecznych począwszy od zakładów pracy po środowiska zawodowe aż do grup społecznych.  Najwyższy czas hasłu,Zgoda buduje przywrócić właściwe znaczenie.

 A ja nie zapominam o swoich pracownikach z którymi co roku spotykamy się w Reymontówce i wspominamy lata naszej aktywności zawodowej i niestety  wspominamy też coraz większą grupę naszych przyjaciół którzy z kultury i życia odeszli na zawsze,Ta nowa tradycja narodziła się w październiku 2003 roku kiedy zegnaliśmy Lucję Groblewicz -Zasłużonego Działacza Kultury,organizatora i długoletniego dyrektora Mińsko Mazowieckiego Ośrodka Kultury. Nad jej mogiłą i jakby z Jej duchowej inspiracji postanowiliśmy, że co roku spotykać się będziemy w Reymontówce by zacieśnić  zerwane kontakty i przypomnieć sobie i innym ogrom pracy jaką wykonaliśmy dla cywilizacyjnego i kulturowego rozwoju mazowieckich i podlaskich  miast i wsi .Najwyższy czas przerwać tradycję spotkań powodowanych pożegnaniami naszych koleżanek i kolegów:  W Sokołowie Jadzi Rosłan, Jadzi Witkowskiej ,Heńka Rosochackiego-dyrektorów Sokołowskiego Ośrodka Kultury a także Wincentego Trębickiego i Heńka Wierzchowskiego z Centrum Kultury i Sztuki woj. siedleckiego     . 

Dziękuję i zapraszam wszystkich na tegoroczne spotkanie „dinozaurów kultury”  jak zawsze w maju w dniu działacza kultury.Jako ludzie kulturalni nie zapominamy też o swoich przełożonych z Sokołowa,Siedlec i Warszawy.

,którym w imieniu wszystkich animatorów kultury byłego woj. .siedleckiego serdecznie dziękuję za zrozumienie , i codzienną troskę o materiale warunki rozwoju kultury a ja osobiście za  wspieranie moich nie zawsze praworządnych pomysłów .i zrozumienie .Dziękuję swojej wspaniałej i wymagającej szefowej pani Zofi Grzebisz –Nowickiej Wojewodzinie Siedleckiej  u której zawsze miałem pomoc i ochronę. Dziękuję  Januszowi Nowickiemu który patronował naszym eksperymentom w sokołowskiej kulturze jako dyrektor departamentu Domów Kultury i Bibliotek Ministerstwa Kultury i Sztuki,później zaś z pozycji dyrektora Zarządu Szkół Artystycznych umożliwił powstanie w Mińsku Mazowieckim Szkoły Muzycznej II stopnia a w Siedlcach nową inwestycje dla już istniejącej szkoły. Dziękuję panu Ministrowi Wacławowi Janasowi który doceniając nasze zaangażowanie w  ratowanie zabytków hojnie dotował województwo siedleckie. Był taki rok ,w którym  miałem więcej pieniędzy na remonty  zabytków  jak woj. krakowskie .Dziękuję p Wicewojewodzie nadzorującemu kulturę dr Markowi Zelentowi dla którego nie było spraw niemożliwych do załatwienia w gąszczu biurokratycznych przepisów,limitów , asygnat i rozdzielników. Dziękuję mojemu przyjacielowi Heniowi Brzezińskiemu który mocno trzymał parasol ochronny nade mną i moimi działaniami nie zawsze zgodnymi z linią partii jak wydawało się niektórym dogmatycznym aparatczykom z siedleckiego białego domu.