Polskie drogi pułkownika Maksajdowskiego

 

 

 

M

imo upływu dziesiątek, lat poznałem go po szczerym, rozbrajającym uśmiechu. Myślę teraz, gdy poznałem jego losy, że ten uśmiech zapewne pomógł mu wyjść z wielu opresji i tragicznych zdarzeń, które towarzyszyły mu       od Kazachstanu, przez Władywostok do Wirowa i dalej przez Legnicę- Technkum Samochodowe, Wyższą Szkołę Oficerską w Pile- karierę wojskową zwieńczoną stopniem pułkownika.

Przed paru laty zadzwoniła do mnie pani Jadwiga Trzcińska, autorka ciekawej książki o czasach okupacji w Jabłonnie Lackiej i zapytała, czy chcę porozmawiać ze swoim kolegą Jurkiem Maksajdowskim, którego gości u siebie.

 

Po 40 latach

 

– Oczywiście, że chcę – odpowiedziałem bez zastanowienia. Po ustaleniu adresu, natychmiast ruszyłem do Jabłonny na spotkanie       z kolegą, z którym nie miałem kontaktu od czasu wspólnych zabaw na koloniach w Domu Dziecka w Wirowie, w końcówce lat czterdziestych. On był wówczas wychowankiem domu dziecka, ja uczestnikiem letnich kolonii tam organizowanych. Imponował mi zaradnością i sprytem w łowieniu rękami miętusów, barwnymi opowieściami z pobytu w Związku Radzieckim, grą w „Zośkę” i szydełkowaniem barwnych siatek – bardzo modnych w tamtych czasach chłopięcych nakryć na głowę.

 

Piekło na Wschodzie

 

Jurek urodził się w Równem na Kresach w 1940 roku, w rodzinie oficera Korpusu Ochrony Pogranicza i farmaceutki. Te – niezawinione przez niego ani jego rodziców, radosne wydarzenie – przesądziło o jego tragicznym dzieciństwie. Piekło zaczęło się, gdy wybuchła II wojna światowa. Ojciec nie wrócił z wojny, matkę z dziećmi zesłano do łagrów w Kazachstanie. Przeżycie zawdzięcza kazachskim kobietom, które dokarmiały „małego Polaczka” kosztem swoich, równie niedożywionych dzieci.

Z Kazachstanu dostał się do domu dziecka we Władywostoku. W pamięci z tamtego okresu pozostał mu strach przed głodem i zimnem, jakich doznał w tym portowym mieście. Zimą owijał bose nogi gazetami oraz szmatami i wychodził na miasto żebrać dla siebie i kolegów o żywność. Jak zdobył trochę kaszy lub fasoli, przynosił do domu dziecka, by podzielić się z pozostałymi, mniej zaradnymi bądź słabszymi kolegami. Ale i tam były radosne chwile.

 

Pomógł Japończyk

 

Któregoś dnia odwiedziny złożyli dzieciom Japończycy, przebywający we Władywostoku w celu wymiany jeńców. Jednym z członków komisji był przedwojenny ambasador Cesarstwa Japonii w Warszawie, znający doskonale język polski. On też, usłyszawszy rozmowę Jurka z kolegami, przeplataną polskimi, niecenzuralnymi słówkami, zapytał, kim są te dzieciaki i jak się znaleźli tak daleko od Polski. Pytał też, czy chcą wrócić do Warszawy. Chcieli wszyscy. Jurek szybko zrobił listę blisko sześćdziesięciu kolegów i wręczył ją ambasadorowi. Ten, po konsultacjach z kierownictwem domu dziecka i zapewne z władzami, zaproponował zbilansowanie wymiany jeńców japońskich na radzieckich o tę liczbę dzieci wojny z listy Jurka.

 

 

Płk Jerzy Maksajdowski

Dawny Państwowy Dom Dziecka w Wirowie. Widok współczesny.

 

 

Wirów szkołą życia

 

Niebawem mój kolega znalazł się w Świdrze pod Warszawą, już w polskim domu dla sierot wojennych. Musiał być kłopotliwym wychowankiem, bo po krótkim pobycie i kilku niedanych ucieczkach wysłano go do Państwowego Domu Dziecka w Wirowie, mającego nie najlepszą sławę wśród takich jak on, z powodu panującej tam dyscypliny i twardych metod wychowawczych. Kilka lat pobytu      w Wirowie to najlepsze, co go spotkało w dzieciństwie. Do dziś pamięta smak szynki ze sklepiku pani Kruszewskiej i ciepłe bułeczki    z piekarni pana Wyganowskiego, kupowane podczas nielicznych wypadów do Sokołowa. Pamięta wszystkie pochwały i nagrody za dobre wyniki w nauce. Był prymusem w każdej klasie. Ale też pamięta, jak po ukończeniu siódmej klasy chciał dalej uczyć się w wymarzonym technikum samochodowym, a wychowawca wybrał dla niego – jako przedstawiciela „umarłej klasy” – Zasadniczą Szkołę Górniczą. Był przecież synem przedwojennego oficera, więc według ówczesnych kanonów wychowawczych, mógł stanowić zagrożenie dla nowej chłopsko-robotniczej władzy. Spakował więc swoje manatki i czekał na okazję ucieczki.

 

Saszę w papę…

 

Pozostała teraz operacja zdobycia dokumentów uprawniających do przyjęcia w szkole. Z tym nie miał problemów po doświadczeniach w łagrach i kilku domach dziecka. Niebawem z dwoma kolegami, bez stosownego ubrania, pieniędzy i pożywienia ruszyli          w daleką drogę na drugi koniec Polski. Z byłego prawosławnego klasztoru nad Bugiem – siedziby Państwowego Domu Dziecka        w Wirowie, aż hen do Piły na Ziemiach Odzyskanych. Po drodze zarabiali na kromkę chleba, rozładowując wagony z węglem. Kiedy za pierwsze zarobione pieniądze kupili kolejarzom wino, by dali im jeszcze większy wagon do rozładowania, zaskarbili sobie ich uznanie i pomoc przy rozładunku następnych oraz cenną podpowiedź, jak bez biletów dojechać do Piły. (...) Do szkoły jednak dotarli, zostali przyjęci, a Jurek ukończył ją z najlepszymi wynikami. Służbę wojskową zakończył w stopniu pułkownika i żyje sobie spokojnie w Grudziądzu. Od czasu do czasu, jak tylko zdrowie dopisze, rusza swoim fantastycznie utrzymanym wartburgiem na Podlasie, które jest jego małą i najmilszą Ojczyzną. Czekają tu na niego koledzy spragnieni jego barwnych opowieści.

Jerzy Maksajdowski – rocznik 1939 lub 1940. Urodził się w Równem na Ukrainie. Ojciec był dowódcą KOP na Wołyniu, zginął w Katyniu. Matka została wywieziona przez NKWD w nieznanym kierunku, syn nie pamięta nawet, jak wyglądała. Jerzy Maksajdowski tułał się po ZSRR, do Polski wrócił w 1948 r. Trafił do domu dziecka w Wirowie, w Szkole Podstawowej w Mołożewie nauczył się języka polskiego. Później skończył Technikum Samochodowe w Pile i Wyższą Szkołę Oficerską w Legnicy o specjalności czołgowo-samochodowej. Pułkownik w stanie spoczynku. Obecnie wraz z rodziną mieszka w Grudziądzu.